KUDÜS’TEKİ 401 SENELİK
HÂKİMİYETİMİZİN SONA ERİŞİ
Kudüs’ü İngilizler’e teslimimizin fotoğrafı:
9 Aralı 1917 de Belediye
Başkan Vekili Hüseynîzade SALİM Hüseyini Bey, teslim mektubunu beyaz bayrak
çekerek İngiliz birliklerine veriyor.
……………….
İNGİLİZLERİN KUDÜS’Ü ELE GEÇİRMESİ ve GENERAL EDMUND H.H. ALLENBY’NİN KUDÜS’E TÖRENLE GİRİŞİ;
Kudüs Mutasarrıfı İzet bey’in İngilizlere vermesi için bir mektup bırakarak gece şehirden ayrılması üzerine Belediye Başkan vekili Salim el-Hüseynî, sabahleyin yanında yanında Kudüs Polis Müdürü Hacı Abdülkadir ile birkaç asker (birkaç polis memuru ) ile Lifta’da bulunan İngiliz birliklerine doğru yola çıkar.
İngilizlerin gelen
heyete ateş açabileceği hesap edilerek Amerikan
Hastanesi’nde görevli hemşire, Bertha Spafford Vester ‘den temin edilen
beyaz beyaz çarşaftan bir bayrak yaparak
sopanın ucuna geçirip şehir dışındaki
İngiliz birliğine yanaşırlar.
Teslim heyeti
şehirden fazla uzaklaşmadan Çavuş rütbesinde ve ahçı sınıfından olan Birinin adı Çavuş James Sedgewick, diğerinin ise
Çavuş Frederic Hurcomb olan karargahlarından su bulmak için ayrılan iki İngiliz
askeri ile tesadüfen karşılaşınca; El-Hüseyni , ‘Şehrin teslim mektubunu getirdik!’ diye çağırsa da İngiliz askerler tek kelime Türkçe bilmediği için
anlamazlar..
Dolayısıyla,
teslim mektubunu kabul etmeyerek
heyeti Kudüs yakınlarındaki
İngiliz 180. Piyade Tuğayı’na götürürler. Görüştükleri İngiliz
subaylarından iki binbaşı, da teslim mektubunu kabul etmez.
Teslim heyeti mektubu 180. Piyade Tuğayı Komutanı Tuğgeneral
Watson’a , teslim mektubunu verir.
Tugay komutanı da kabul etmez.
Kimse teslim işini üzerine almak istemez.
Sonunda 60. Tümen
Komutanı Tümgeneral J.S.M. Shea, Korgeneral P. Chetwode’a danışması
üzerine Chetwode, teslim işini kabul
etmesini bildirir.
Alınan karara
göre, İngiliz kuvvetleri Kudüs’e girecek ve teslim mektubu alınacaktı. İngiliz
kuvvetlerinin genel komutanı General Allenby’e haber verilip, onayı alındıktan
sonra 60. Tümen Komutanı
Tümgeneral J.S.M. Shea,
Allenby adına saat 11.00’de şehrin teslimini kabul etti. 31
Ekim’den beri 40 gündür devam eden muharebeler sonunda Kudüs teslim alındı.
Böylece Hıristiyanlar, 730 yıl sonra Kudüs’e döndü. 180. Tugay Komutanı
Tuğgeneral C.F. Watson ve Belediye Başkanı birlikte Kudüs’e döndü. Tuğgeneral
Watson postaneye, bazı hastanelere ve Yafa Kapısı’na muhafızlar yerleştirerek
kamu güvenliğini sağlamaya çalıştı. Aynı zamanda, General Allenby’nin resmî
girişinin kısa bir provası hazırlandı 7 .
”sabahleyin yanında birkaç polis memuru ile Lifta’da bulunan İngiliz birliklerine doğru yola çıktı. Saat 08.30’da İngilizler, beyaz bir bayrakla yaklaşan heyeti gördü . Heyeti ilk karşılayan iki İngiliz çavuşu oldu ve kendilerine şehrin teslim mektubu ve anahtarları sunuldu ise de kabul etmediler. Arkadan gelen İngiliz subaylarından iki binbaşı ve Tugay komutanı da kabul etmedi. Kimse teslim işini üzerine almak istemedi. Sonunda 60. Tümen Komutanı Tümgeneral J.S.M. Shea, Korgeneral P. Chetwode’a danıştı ve Chetwode da teslim işini kabul etmesini bildirdi. O da, Allenby adına saat 11.00’de şehrin teslimini kabul etti. 31 Ekim’den beri 40 gündür devam eden muharebeler sonunda Kudüs teslim alındı. Böylece Hıristiyanlar, 730 yıl sonra Kudüs’e döndü. 180. Tugay Komutanı Tuğgeneral C.F. Watson ve Belediye Başkanı birlikte Kudüs’e döndü. Tuğgeneral Watson postaneye, bazı hastanelere ve Yafa Kapısı’na muhafızlar yerleştirerek kamu güvenliğini sağlamaya çalıştı. Aynı zamanda, General Allenby’nin resmî girişinin kısa bir provası hazırlandı .
İngiliz Savaş Kabinesi Kudüs’ün ele geçirilmesinden hemen önce basın muhabirlerinin mesajlarını ve askerî ataşelerin telgraflarını, zaferin Avam Kamarası’nda bir bakan tarafından dünyaya duyurulmasına kadar bekletmeleri emrini vermişti. Bu emir, Kudüs’ün ele geçirilmesinden önce Mısır Sefer Kuvveti’nde bulunan gazetecilere de bildirilmişti8 . Nihayet 9 Aralık 1917’de resmî duyuru yapılmıştı 9 . Maliye Bakanı Bonar Law, Avam Kamarası’nda resmî duyuruyu yapmış ve kutsal şehrin ve çevresinin zarar görmesinden kaçınmak için Kudüs’ün ele geçirilmesinin geciktiği değerlendirmesini yapmıştı. Resmi duyurunun ardından Westminster Katedrali’nin büyük çanı üç yıl aradan sonra çalmaya başlamıştı. Paris’te Notre Dame Katedrali’nde özel bir tören düzenlenmişti. Duyurunun ardından İngiliz Savaş Kabinesi, Allenby’e gönderdiği telgrafta dünya çapında tarihî bir anlamı olan ve İngiliz ve Müttefik halklarına büyük bir sevinç yaşatan Kudüs’ün ele geçirilmesi olayında kendisini tebrik ettiklerini ve başarılarının devamını beklediklerini bildirmişti. Allenby, şehirde iken İngiliz Kralı V. George’dan da bir mesaj almıştı 10. Kudüs’ün ele geçirilmesi üzerine Roma’da 15.000 öğrenci dâhil 35.000 kişi St. Onoforio Tasso Türbesi’ne yürümüştü. Aynı yerde 16. yüzyılda “Kudüs Kurtarıldı” diye yazan şair Torquato Tasso’nun da türbesi vardı. Bu sırada Roma’daki yüzlerce çan çalmış ve Kardinal Lega, kalabalığa hitap etmiş ve kalabalığı kutsamıştı. Papa, savaşa katılan ülkelerdeki tüm papazlara bir genelge göndererek, her hangi bir Hıristiyan devletin Kudüs’ün geri alınması girişiminde Türklere yardım etmesi halinde aforoz edileceğini bildirmişti11. İngilizlerin şehri ele geçirmesine en çok sevinenler, şüphesiz Hıristiyan, Yahudi ve bölgede Türk hâkimiyetini görmek istemeyen bazı Araplar idi. Gazeteci W.T. Massey, Allenby’nin şehre girişinden birkaç saat önce şu olaylara tanık olmuştu: “Davut Sokağında gezerken bir Yahudi kadını, beni durdurdu ve dedi ki ‘Bu gün için dua ettik. Bu gün şarkı söyleyeceğim. Tanrı Bağışlayıcı olan Kralı Korusun, Çok Yaşa bizim Soylu Kral. Açlık çekiyorduk fakat mesele mi? Şimdi kurtulduk ve özgürüz.’ Ellerini göğsünün üstünde bağladı ve birkaç kez ‘Ah ne kadar müteşekkiriz’ dedi. Yaşlı bir adam da beni elleriyle tuttu ve dedi ki Tanrı bizi kurtardı. Ne kadar mutluyuz.” dedi. Bundan başka yazar, 10 yıldır Kudüs’te yaşayan ve Kızılhaç Hastanesi’nde çalışan bir Amerikalının, Türk ordusunda görevli üç yaralı Arap subayın hastaneye getirildiğini, bunlardan birinin “şimdi Yaşa İngiltere diye bağırabilirim” demesi üzerine, hastanede çok sayıda yaralı Türkün olduğunu ve dikkatli olması gerektiğini hatırlatması üzerine bunu dikkate almadığını ve “Yaşasın İngiltere” diye bağırdığını anlatmaktadır 12. Çoğu İngiliz yazarı, Kayser II. Wilhelm’in 1898’de at üstünde Kudüs’e gösterişli bir şekilde girişi ile, 11 Aralık 1917’de İngiliz Generali Allenby’nin bir hacı gibi yaya olarak saygılı bir şekilde girişini mukayese etmiştir”.
……………..
General Allenby’nin Törenle Kudüs’e Girişi Kudüs’te bir polis memuru olarak atanan Joseoh F. Broadhurst, Allenby’nin Kudüs’e girişinden hemen önce General Allenby’nin güvenliği için yaptıklarını şöyle anlatmaktadır: “11 Aralıkta, ordumuzun girişinden iki gün sonra, General Allenby gelecekti. Aceleyle güzergâhı üzerindeki her evi araştırarak güvenliği için ne gerekiyorsa yaptım. Bu yolla, herhangi bir Türk subayı veya askerinin hâlâ saklanıyorsa bulunması sağlanacaktı. Ek bir tedbir olarak ayrıca evlerin çatısına adamlar gönderdim.”23 Allenby, Latron yolundan Kudüs’e kadar otomobille geldi. Yafa Kapısı’nın dışında 50 kişilik bir imparatorluk onur muhafız kıtası vardı. Bunlar İngiliz, İskoç, İrlandalı ve Galler askeri idi. Bunların karşısında ise Yüzbaşı V.C. Throssel komutasında 50 kişilik Avustralya ve Yeni Zelanda birliği 24 vardı. sağ tarafta 20 kişilik bir Fransız ve sol tarafta 20 kişilik bir İtalyan onur muhafız kıtası Yafa Kapısı’nın içinde görevlendirilmişti. İtalyanlar Gazze önünde mürettep bir tugayla bir hattı tutarken, Fransızlar bir savaş gemisiyle Gazze bombardımanına yardım etmesine rağmen Filistin’de Türklerle çatışmaya girmemişti. Şehre resmî girişte müttefik temsilcilerinin yer alması iyi bir şeydi. Yafa Kapısı dışında Allenby Kudüs’e Askerî Vali olarak atanan Tuğgeneral Borton tarafından karşılandı ve bir tören alayı oluşturuldu. Allenby, şehre önünde iki yaveri, sağında Fransız Filistin Müfreze Komutanı ve solunda İtalyan Filistin Müfreze Komutanı ile ilerledi. Onları dört kurmay subay izledi. Ardından siyasî işlerden sorumlu Tümgeneral Clayton, Fransız Heyeti Başkanı M. Picot, Fransız, İtalyan ve A.B.D. askerî ataşeleri geliyordu. Allenby’nin Kurmay Başkanı Tuğgeneral L.J. Bols ve Tuğgeneral G. Dawnay, 20. Kolordu Komutanı Korgeneral P.W. Chetwode ve Kurmay Başkanı Tuğgeneral Bartholomew’in önünde yürüdü. Muhafızlar da arkadan takip etti25. İngiliz askerleri tören için özel olarak giyinmemişti ve savaşın tozu, çamuru hâlâ elbiselerinin üzerindeydi. Diplomatik nedenlerden dolayı orada bulunan ve savaşın hiçbir aşamasında rol oynamayan Fransızların temiz ve açık mavi üniformaları ile İtalyanların temiz ve güzel giysileri, İngiliz askerlerinin giysilerine göre tezat oluşturuyordu26. Yerli halk Yafa Kapısı’na “Babü’-Halil” yani “Dost Kapısı” derlerdi. Allenby Kudüs’e girdiği zaman indirilecek ne düşman bayrağı vardı ne de çekilmiş dost bir bayrak. Bu, Müttefiklerle daha önce yapılan bir anlaşma gereği idi. Anlaşma sebebiyle Filistin ve Suriye’de İngiliz bayrağı dalgalanmayacaktı 27. Düşmanı mağlup etmiş askerlerin zafer çığlıkları, antik çan kulelerinde çan sesleri, şarkılar, galipleri övecek veya kalabalığın moralini yükseltecek tarzda dinsel konuşmalar yoktu. 150 kişiden az olan Allenby’nin tören alayı bir tek trompet eşliğinde kapıdan geçti. Bu küçük askerî gösteri halka eski düzenin değiştiğini ve yerini yenisine bıraktığını ifade ediyordu28. Tören alayı Kale (Davut Kulesi) basamaklarında durdu. Burada Allenby ve heyeti ile şehrin ileri gelenleri, çeşitli dillerde okunacak olan Beyannameyi dinlemek üzere dizildi. Davut Kulesi’nin gölgesinde okunan beyanname daha sonra şehrin stratejik noktalarına da konacaktı 29. Kudüs duvarlarına yapıştırılan “Beyanname”nin başlığı altında sıkıyönetim ilan edildiği yazılıdır. Beyannamenin bir paragrafı, bu konu ile ilgili olup diğer kısmı daha çok üç büyük semavî dinin beraber yaşadığı Kudüs’ün ruhuna uygun ifadelerle doludur. Herkesin kendi işine korkmadan devam edeceği, dinî mekânlar arasında ayırım yapılmadan işlevlerini devam ettireceği, her dine ait mekânların o dinin mensuplarının kontrolüne verildiği hatta bu mekânların korunması için muhafızlar yerleştirildiği anlatılmaktadır. Mısır Sefer Kuvveti Komutanı General Allenby beyannameyi tüm isimlerini kullanarak imzalamıştı: General Edmund Henry Hynmen Allenby30. Beyannamenin dikkati çeken bir yönü de, İngilizlerin 11 Mart 1917’de Bağdat’ı ele geçirdikten sonra yayınladıkları beyannamedeki gibi, İngilizlerin işgalci olarak değil kurtarıcı olarak geldikleri, Türklerin kötü yönetimi, Almanların entrikaları, Türklerin Arapları sömürdüğü ve bir millete bağımsızlık vermek gibi konulardan hiç bahsedilmemiş olmasıydı 31. Beyannamedeki ifadeler, İngiliz Hükümeti tarafından düzenlenmişti ve üç hafta önce Allenby’e telgraf ile gönderilmişti. “Mübarek Kudüs’ün sakinleri ve çevresinde ikamet eden halka” hitap eden ve dinî kurumların ve kutsal yerlerin var olan durumunun yürürlükte kalmaya devam edeceği, kanun ve düzenin korunacağı ifade eden Beyanname İngilizce, Fransızca, Arapça, İbranice, Yunanca, Rusça ve İtalyanca olarak okundu32. Beyannamenin İngilizcesini Tuğgeneral Borton33, Arapçasını Haddad Bey34, İtalyanca ve Fransızcasını bir Fransiskan rahip35 okudu. Beyannamenin İbranice, Yunanca, Rusçasını da bir/birer rahibin veya hahamın okuduğu tahmin etmekteyiz. Okunan Beyanname şuydu: “Mübarek Kudüs’ün sakinleri ve çevresinde ikamet eden halka: Komutam altındaki askerlerin Türkleri bozguna uğratması kuvvetlerim tarafından şehrinizin işgaliyle sonuçlanmıştır. Bundan dolayı, şimdi, burada yönetim şekli olarak sıkıyönetim ilan ediyorum ve askerî şartlar gerektirdiği kadar da sürecektir. Bununla beraber, çekilmiş düşmanın ellerindeki tecrübeniz sebebiyle herhangi biriniz telaşa kapılabilirsiniz. Bundan dolayı herkesin kesinti korkusu olmadan meşru işini devam ettirmesinin arzum olduğunu size bildiriyorum. Ayrıca, şehrinize insanlığın büyük dinlerinden üçünün bağlılarınca tutkuyla bakıldığından ve birçok asırdır bu üç dinin ibadet eden ve dindar halk yığınlarının hacıları tarafından şehrin ruhu tanrıya adandığı için, her kutsal bina, anıt, kutsal yer, tapınak, geleneksel mevki, vakıf, dini teberru veya 3 dinin hangisi olursa olsun mutat ibadet yerinin muhafaza edileceğini ve onların kutsal olduğuna inananların mevcut gelenek ve inançlarına göre korunacağını bilmenizi isterim.” Aralık 1917 Edmund Henry Hynmen Allenby, General Mısır Seferi Kuvveti Komutanı 36 Ardından tören alayı yaklaşık 100 metre uzaktaki eski Türk Kışla Alanına yöneldi. Burada General Allenby şehrin ileri gelenlerini ve dinî cemaatlerin liderlerini kabul etti. Müslüman bir aileden gelen Kudüs Belediye Başkanı –ki 15 gün sonra zatürreeden ölmüştü-, Müftü, Ömer Camii ve el-Aksa Camii şeyhleri ile Haldiye ve Alamiye ailesi mensupları da General Allenby’e tanıtıldı. Latin, Yunan Ortodoks, Ermeni Kiliseleri patrikleri ve Kıpti papazı Türkler tarafından şehirden sürülmesi yüzünden, orada kalan temsilcileri ile Yahudi, Süryani Kilisesi, Yunan Katolik Kilisesi ve Habeş Papazı ve Anglikan Kilisesi temsilcileri Allenby’e tanıtıldı. Savaş sırasında bütün ülkelerin çıkarlarını koruyan İspanyol Konsolosun Allenby’e tanıtılması dikkate değerdi. Allenby böyle bir yoğun işle uğraştığı için kendisini kutlamıştı. Tanışma faslı bitince Allenby Yafa Kapısına döndü ve ilerlemiş olan Genel Karargâhına katılmak üzere yine yaya olarak şehirden ayrıldı. Kudüs ziyareti ancak çeyrek saat sürmüştü37. Bu sırada, birisi tarafından garip bir Arap kehaneti keşfedilmişti. Buna göre, ancak bir peygamber Nil’in suyunu Filistin’e getirdiği zaman Türkler Kudüs’ten sürülecekti. Araplar, bu yüzden, Allenby’e “Allah Nebi” adını verdiler38. 1917 sonunda İngilizler Sina Çölünün kuzeyinden Akdeniz kıyısı boyunca Filistin’e demiryolunu ulaştırdıkları gibi, demiryolu hattı boyunca Nil’in tatlı suyunu da bir boru hattı ile döşemişlerdi. Bunun gerçek sebebi, narin İngiliz askerlerinin çölün tuzlu suyunu içmeye dayanamamalarıydı 39. Allenby 11 Aralık’ta yaşadıklarını Londra’ya gönderdiği telgrafta şöyle özetlemişti:
“1- Bugün öğlen, kurmaylarımdan birkaçı, Fransız ve İtalyan bölük komutanları, Picot Heyetinin başkanları, Fransız, İtalyan ve Amerika Birleşik Devletleri Askeri Ataşeleri ile resmen şehre girdim. Tören Alayının hepsi yaya idi. Yafa Kapısında İngiltere, İskoçya, İrlanda, Galler, Avustralya, Hint, Yeni Zelanda, Fransa ve İtalya muhafızları tarafından karşılandım. 2- Halk tarafından iyi karşılandım.
3- Kutsal Yerlere muhafızlar yerleştirildi.
4- Askeri Vali Latinlerin mütevelli vekiliyle temas halindedir ve Yunanlı temsilci Hıristiyan Kutsal Yerleri yönetmek üzere seçildi.
5- Ömer Camii ve çevresi Müslüman kontrolüne verildi ve Camii çevresinde Hintli subay ve askerlerden oluşan askerî bir kordon oluşturuldu40. Askerî valinin ve Camii yöneticilerinin izni olmadan Müslüman olmayanların bu kordonu geçemeyecekleri hakkında emirler verildi. 6- Beyanname duvarlara asıldı ve Arapça, İbranice, İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Yunanca ve Rusça olarak Kalenin basamakları üzerinde huzurumda okundu. 7- Beytüllahim’e ve Raşel Türbesi’ne muhafızlar yerleştirildi. 8- Kamame Kilisesi41 kapılarındaki vakıfların irsî mütevellilerden, Kiliseyi koruyan Halife Ömer’in yüce hukuku doğrultusunda geleneksel görevlerini kabul etmeleri istenildi.”42 Sonuç Birinci Dünya Savaşında, 1915’te Çanakkale ve 1916’da Irak cephesinde Kut’ül-Amare zaferleri ile Türkler İngiliz gururuna önemli darbeler indirmişti. Fakat Mart 1917’de Irak cephesinde ve Ekim 1917’den başlayarak Filistin cephesinde İngilizlerle yapılan başarısız muharebeler sonucunda Türkler, Ortadoğu’nun önemli şehirlerinden olan Bağdat ve Kudüs’ü kaybetmişti. Türkler, 11 Mart 1917’de kaybettiği Bağdat’ı kurtarmaya çalışırken, aynı yıl izledikleri yanlış askerî politikalar yüzünden Kudüs’ü de kaybetmişlerdi. Bağdat’ın kaybı ile beraber Kudüs’ün de kaybedilmesi İslam dünyasında Türk prestijne önemli bir darbe daha vurulmuştu. Ayrıca Osmanlı Ordusunun savaş değeri konusunda da ciddi sorular oluşturmuştu. Diğer taraftan, Kudüs’ün İngilizler tarafından ele geçirilmesi Hıristiyan dünyasında büyük bir sevinç yaratmış ve olay hemen bir Haçlı zihniyetine dönüşmüştü. Kanaatimizce, İngiliz yazarlar, Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Kudüs’e at üstünde girişi ile İngiliz Generali Allenby’nin bir hacı gibi yaya olarak girişini kıyaslama noktasında hatalıdırlar. Kıyaslama eşitler, zaman ve dönemin şartları arasında yapılırsa daha uygun olacaktır. Allenby, resmî bir törenle girdiği Kudüs’te yayınlanan beyannamede, ağırlıklı olarak kutsal yerler ve dinî mekânların ruhuna uygun ifadeler yer almaktadır. Kutsal yerlerin geçmişten gelen geleneklerin devam edeceği, güvenliğin sağlanacağı, kutsal yerlerin ait oldukları dinin mensuplarına veya vakıfların kontrolüne verildiği ifade edilmiştir. Ayrıca bu mekanların korunması için de ilgili dinden askerler görevlendirilmiştir. Allenby kısa ziyareti sırasında şehrin her dinden önden gelen aile reisi ve dinî cemaat önderlerini de kabul ederek iyi bir izlenim bırakmaya, kendileriyle gelecekte de işbirliği yapmaya niyetlerinin olduğunu ifade etmeye çalışmıştır. Bu kısa görüşmeden sonra, Türkleri Kudüs’ten uzak tutmak ve daha kuzeye iterek tehditlerini azaltmak için şehirden ayrılmıştı. Böylece Ortaçağdaki Haçlı Seferlerinden yaklaşık 700 yıl sonra Hıristiyan bir devletin eline geçen Kudüs’te İngiliz yönetimi başladı.
http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt19/sayi2/329-344.pdf
……
11 Haziran 1916’da İslam’ın kutsal kenti Mekke, İngilizlerin kışkırtması sonucu isyan eden Şerif Hüseyin’in eline geçmişti.
11 Mart 1917’de İngilizler Halifeler kentini yani Bağdat’ı ele geçirmişti.
Bu, Mekke’nin düşmesinden sonra Türk prestijine indirilen ikinci bir darbe idi.
Aynı yıl dokuz ay sonra, Kudüs’ün 9 Aralık 1917’de İngilizlerin eline geçmesi, üçüncü darbe olmuştu.
Artık dinî semboller olan büyük şehirler Türklerin elinden çıkıyordu.. Daha kötüsü İngilizler, bunu sürekli bir propaganda malzemesi yaparak hem işgalleri altındaki İslam topraklarında Osmanlı sempatizanlığını yok etmeye çalışıyor,
Hem de Osmanlı
egemenliğindeki topraklarda yaşayan Arapları kendi tarafına çekmek için bulunmaz
bir fırsata sahip oluyordu.
Osmanlı ordusunun başarısız iki Kanal Seferinden sonra İngilizler, Süveyş kanalı ve Sina Çölünü kontrol altına aldılar.
Ancak İngilizlerin Mart ve Nisan 1917’de Gazze-Birüssebi hattında Gazze’ye düzenlediği i 2 büyük İngiliz saldırısı başarısızlığa uğradı.
Bunun üzerine Mısır Sefer Kuvveti Komutanı General A. Murray’ın yerine, Haziran 1917’deGeneral E.H.H. Allenby atanmış ve kendisine her türlü destek verilir. Hatta İngiliz Başbakanı D. Lloyd George, Allenby’e, Kabine’nin Noel’den önce Kudüs’ün ele geçirilmesini beklediğini söyler.
İngilizler olağanüstü insan, cephane ve malzeme yardımı
alarak bu hatta direnmeye çalışan
Osmanlı birliklerini ileri atarak 1917 sonunda 40 gün süren muharebe ve
takip sonunda 9 Aralık 1917’de Kudüs’e girdiler.
Kudüs İngilizler
tarafından bombalanmaya başlayınca, o sırada Osmanlı’nın müttefiki olan Almanya
ve Avusturyalılar, Kudüs’ü zarar görmesin diye kenti terk etmeleri için
Osmanlı’yı ikna ederler.
İlber
Ortaylı’ya göre “Bölgede Yıldırım Orduları Komutanı olan Alman Mareşal Erich
von Falkenhayn, Hıristiyan duyguları ağır basarak Kudüs’ün kutsal mekanlarının
zarar görmemesi için kenti İngilizlere terk eder.”
O
sıra da Kenti savunan Türk komutan ise Ali Fuat Paşa’ydı (Cebesoy)dur..
İngiliz generali Sir Edmund Henry Hynmann Allenby’nin
1917’nin 7 Kasım sabahı Kudüs’e karşı giriştiği saldırıya karşı koyulmamış, şehre top mermilerinin düşmeye başlaması
üzerine de o gün öğleden sonra çekilmeye başlanır.
Kudüs’ün zaptından bir yıl kadar sonra Yıldırım Orduları
Grubu Komutanlığı’na Alman Generali Falkenhayn yerine
geçen Mustafa Kemal’in “ŞAM HAZİNESİNİ “de alarak bölgeyi terk etmesi
üzerine İngilizler kuzeye ilerleyip
Şam’ı da ele geçirince Emevi Camii’nde
Selahaddin Eyyubi’nin türbesine gidip çizmesiyle sandukaya dokunup, "Kalk
Selahaddin, bak biz yine geldik" diyerek
Hıristiyan alemin İslam dünyasına Kudüs yüzünden savurduğu 730 yıllık intikam
çığlığı atan;
İngilizlerin “boğa” lâkaplı generali
Allenby’nin 1917’nin 11 Aralık
“Babu’l-Halil” yani “Hazreti İbrahim Kapısı” dediğimiz, Batı’nın
da “Yafa Kapısı” diye bildiği yerden Kudüs’e adımını attığı sırada;
Bütün
Hıristiyan dünyası hadiseyi sevinçle
karşılar. Osmanlı müttefiki olan Almanya ve Avusturya’da da 1917 Noel’inde,
Kudüs’ün Hıristiyanlara geri dönüşü çanlar çalarak kutlanır..
Müttefikimiz Almanya’dakiler de dahil olmak üzere Avrupa’da
kiliseler zafer çanları çalıyor ve Selâhaddin Eyyubî’den buyana
Müslümanlar’ın hâkimiyetinde olan Kudüs’ün yeniden Hristiyanlar’ın eline
geçmesini kutlarlar.
İslâm dininin
ilk kıblesi Kudüs, ‘Şehir top mermilerinden zarar görmesin,’ bahanesiyle tıpkı
Selanik’in teslimindeki gibi
boşaltılarak , askerimiz çekilerek İttihat ve Terakki Çetesi’nin
talimatıyla İngilizlere tek kurşun atılmadan teslim edildi.
Kanuni’nin yatırdığı ve zerinde kapıdan
Alman İmparatoru İkinci Wilhelm’in Kudüs’ü 1898’de ziyareti
sırasında şehre otomobil ile girmesine gösterilen tepkiye nazire yaparak 11 Aralık 1917’de, İngiliz
General Kont Edmund
Allenby, güya kutsal
şehre otomobille girmeyi saygısızlık sayarak yürüyerek girer.
General Allenby’nin
Kudüs’e girişi Batı basınında böyle yer alarak
Allenby’nin şehri meleklerin himayesinde aldığı resmedilir.
Murat
Bardakçı’ yayınladığı belgeye göre;
Kudüs’teki
son mutasarrıfımız “Kudüs
Valisi - Arap asıllı! – “ İzzet Efendi, İstanbul’a telgraf çekip, teslim
olmaktan başka çare olmadığını bildirir.
İzzet Bey, şehre top mermilerinin düşmeye başladığını
söyleyip mübarek mekânların tahribini önlemek maksadıyla askeri çekerek Kudüs’ü
boşaltır.
Kudüs Mutasarrıfı
İzzet Bey, İngiliz
Kumandanlığı’na teslim mektubunu Kudüs’ün el-Hüseynî ailesine mensup Belediye
Reisi Vekili Salim el-Hüseynî Bey ile gönderir.
İzzet
Bey, General Allenby’nin karargâhına gönderdiği mektupta şöyle diyor:
“İngiliz
Kumandanlığı’na,
Her
milletçe mukaddes olan Kuds-i Şer’if’te iki günden beri bazı emâkine
(mekânlara) obüsler düşmektedir. Hükümet-i Osmaniye’ce sırf emâkîn-i diniyyeyi
(dinî mekânları) tahripten vikayeten (korumak için) asker kasabadan çekilmiş ve
Kamame ve Mescid-i Aksa gibi emâkîn-i diniyyenin (dinî mekânların) muhafazasına
memurlar ikame edilmiştir.
Tarafınızdan
da bu yolda muamele edileceği ümidiyle işbu varakayı Belediye Reisi Vekili
Hüseynîzade Hüseyin Bey ile gönderiyorum efendim.
Kudüs
Müstakil Mutasarrıfı İzzet. 8-9/12/33 (1917)”.
::::
Kaynaklar:
http://www.suzmehaber.com/haber/iki-ingiliz-ahciya-teslim-edilen-kudus-1145
Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University
Journal of Social Science Cilt: 19, Sayı: 2
